Tijdens discussies worden vaak technieken en argumenten gebruikt die overtuigend lijken, maar eigenlijk misleidend zijn.
We hebben een reeks ervan opgelijst zodat je ze gemakkelijker kan herkennen, en zodat je zelf ook kan vermijden dat je per ongeluk (of bewust 🤨) deze schijnargumenten zou gebruiken.
Nepexperten
Een wetenschappelijk expert is een deskundige, iemand die na jaren studie relevante kennis heeft vergaard met betrekking tot een bepaalde tak van de wetenschap. Een nepexpert is vaak iemand die gedegen kennis over één onderdeel van de wetenschap heeft, maar zich daardoor een deskundige waant in andere gespecialiseerde vakgebieden, die hij niet voldoende beheerst.
Groep nepexperten
Nepexperten manifesteren zich steeds vaker als ondertekenaars van open brieven, alternatieve studies en petities tegen de wetenschappelijke consensus. Vaak is voor volgers en gelovers de grootte van de groep nepexperten die zo’n bericht verspreidt, een beter argument dan de inhoud van het verspreide bericht.
De overroepen minderheid
Het belang en de impact van een handvol wetenschappers dat zich luidkeels tegen de consensus keren, worden vaak overroepen. Niet het aantal mensen, wel hun argumenten zijn van belang.
Hetzelfde geldt ook voor wetenschappelijke artikelen: de impact en het belang van één enkele losse studie mogen niet overschat worden.
Nepdiscussie
Een debat tussen een expert en een nepexpert die zich tegen de consensus verzet, is geen uitgebalanceerd debat tussen gelijken.
Drogredenen
Een drogreden is een reden of redenering die aannemelijk lijkt, maar niet correct is. De meeste mensen laten zich in een discussie al wel eens onbewust en ongewild een drogreden ontglippen. Demagogen en populisten gebruiken drogredenen vaak om bewust te misleiden.
Ad hominem
In plaats van het argument van de gesprekspartner te ontleden, pakt men de gesprekspartner zélf aan. Men speelt de tegenstander, niet de bal.
Stropop
Men maakt een karikatuur van het standpunt van de gesprekspartner en weerlegt dat.
Dubbelzinnigheid
Men haalt verschillende betekenissen van een woord (of een zin) bewust door elkaar om de gesprekspartner op het verkeerde been te zetten of te verwarren.
Oversimplificatie
Het aantal voorgestelde oplossingen voor een probleem worden soms gereduceerd, waarbij men mogelijk waardevolle oplossingen uitsluit.
Een vals dilemma
Men stelt twee alternatieven voor als enige, mogelijke oplossingen voor een probleem.
Unieke oorzaak
Men stelt één enkele oorzaak voor als dé bron van het probleem.
Valse vergelijking
Men stelt twee zaken of toestanden voor als gelijk aan elkaar, maar verzwijgt de verschillen die de vergelijking ongeldig maken.
Rode haring (red herring)
Men presenteert een gegeven dat bewust misleidend is of dat de aandacht wil afleiden van een belangrijke kwestie.
Uitvergroting (blowfish)
Men blaast één klein, schijnbaar problematisch aspect van een wetenschappelijk onderzoek buitenproportioneel op, zodat men de aandacht kan afleiden van het grotere plaatje.
Hellend vlak
Men stelt een negatieve, extreme situatie voor als het enig mogelijk en onherroepelijke gevolg van de stellingname van de gesprekspartner.
Onmogelijke verwachtingen
Men stelt dat een (deel)oplossing niet goed is omdat ze niet alle denkbare en ondenkbare aspecten van het probleem kan oplossen.
Doelpalen verplaatsen (moving the goalposts)
Men wijst een bepaald bewijs af en verlangt een ander, vaak groter bewijs, dat men ook zal afwijzen. De regels van het spel, van de discussie, worden steeds aangepast zodat men nooit met een bewijs kan ‘scoren’.
Kersen plukken (cherry picking)
Men selecteert bewust mogelijke bewijzen of feiten om een standpunt te verdedigen waarbij men gegevens die dit standpunt kunnen ontkrachten of nuanceren, achterhoudt.
Anekdotisch bewijs
Men baseert een bewijs op een enkel opmerkelijk voorval.
Toeval
Men beroept zich op toeval, ondanks tal van sterke aanwijzingen van een oorzakelijk verband.
Selectief en beperkt citeren (quote mining)
Men rukt bewust een citaat uit z’n verband om het te laten lijken alsof de geciteerde persoon een tegenovergestelde mening heeft dan de echte.
Complottheorieën
Een complottheorie betekent hier een verzameling onbewezen uitspraken over een gebeurtenis met ongunstige, nefaste of catastrofale gevolgen, waarvan niet vaststaat dat het gepland was, of gepland was door de daders die aangeduid worden door de gevestigde orde of de media.
Contradictorisch
Complotverhalen bevatten vaak elementen die elkaar tegenspreken.
Álles is verdacht
Elk aspect, elk detail, elke omstandigheid kan deel uitmaken van de samenzwering, draagt in zich de mogelijkheid om een aanwijzing te zijn van een groots complot.
Snode plannen
Het onderwerp van de complottheorie kan niet anders dan het gevolg zijn van een snood, kwaadaardig plan.
Er móet wel iets aan de hand zijn
Men interpreteert een onschuldig randfenomeen als een belangrijk gegeven in een complottheorie.
Vervolgde slachtoffers of minderheid
Complotdenkers beschouwen tegenspraak vaak als het bewijs dat men een slachtoffer is van een vervolging is door medewerkers van de gevestigde orde of van de machtige samenzweerders.
Immuun voor bewijzen
Geen enkel bewijs vanuit de media, de overheid, de gevestigde orde kan de complotdenker overhalen om af te zien van zijn theorieën. Vaak versterken die bewijzen de complotideeën.
Willekeur herinterpreteren
Men maakt van schijnbaar toevallige of willekeurige omstandigheden belangrijke aanwijzingen, bewijzen zelfs van een complot.