Wetenschappelijke integriteit

Wetenschappelijke integriteit garandeert dat het wetenschappelijk proces eerlijk verloopt zodat anderen kunnen rekenen op de kwaliteit van de kennis en inzichten die men door dit proces vergaart. Wetenschappers mogen het wetenschappelijk proces niet naar hun hand zetten door de data, de data-analyse, de methode van onderzoek zodanig te manipuleren of fout te interpreteren zodat de uitkomst hun theorie ondersteunt. Wetenschappelijke integriteit moet verzekeren dat we “ware” informatie krijgen over de effecten of de fenomenen die bestudeerd worden. De persoonlijke belangen en de subjectiviteit van de wetenschapper moeten zo weinig mogelijk impact hebben op het wetenschappelijk proces.

In een wereldwijde gezondheidscrisis is wetenschappelijk integer werken mogelijk nog belangrijker: in een crisis moeten er snel moeilijke beslissingen worden genomen. Het is essentieel dat men zo snel mogelijk informatie verzamelt over het probleem waarmee men geconfronteerd wordt. Bij een nieuw ongekend virus wil men zo snel mogelijk de kenmerken van dit virus achterhalen om te beslissen hoe mensen zichzelf en elkaar kunnen beschermen. Bij de ontwikkeling van het vaccin is het de bedoeling dat men al van bij het begin mogelijke bijwerkingen opspoort om na te gaan of een populatiebrede uitrol van dit vaccin wenselijk is.

Een schending van de wetenschappelijk integriteit is niet altijd gemakkelijk aan te wijzen. Iedereen maakt immers fouten en niet elke inbreuk op de wetenschappelijke integriteit vindt moedwillig plaats. Toch zijn er bepaalde fouten waarvan we redelijkerwijs kunnen aannemen dat ze op een oneerlijke, onethische of weinig integere manier tot stand komen. Wat te denken van onderzoeken waarbij de wetenschapper data verzint, zelf vragenlijsten invult, data toevoegt aan het databestand, slechts een deel van de data uit een onderzoeksartikel bespreekt of de data foutief voorstelt, enz.

Gelukkig zijn er verschillende manieren waarop de wetenschappelijke integriteit in de academische wereld gegarandeerd kan worden.

Onderzoeken en studies moeten bepaalde richtlijnen en procedures volgen om valide of betrouwbaar te zijn: men moet bijvoorbeeld de manier waarop het onderzoek werd uitgevoerd in detail beschrijven of een bepaalde methodologie moet volgens een bepaald stramien worden uitgevoerd, enz. Peerreview is het proces waarbij collega-onderzoekers beoordelen of een wetenschappelijk artikel goed genoeg is om in aanmerking komt voor publicatie in een vaktijdschrift. Het garandeert dat deze richtlijnen en procedures zoveel mogelijk gevolgd worden. Daarna volgt er opnieuw een proces waarbij men de resultaten van gepubliceerde papers samenvat om tot algemene conclusies te komen die kunnen leiden tot toepassingen voor de praktijk. Ook in dat proces moeten bepaalde richtlijnen worden gevolgd om de resultaten van verschillende studies en onderzoeken ten opzichte van elkaar af te wegen. Zie bijvoorbeeld https://www.agreetrust.org/practice-guidelines/

Recent wordt er ook volop ingezet op “open science”. Hierbij worden onderzoekers aangemoedigd om voor aanvang hun onderzoeksproject uitgebreid te beschrijven. Bij afronding van de dataverzameling dienen ze ook hun data te delen met andere onderzoekers. Doordat onderzoekers hun project op voorhand beschrijven, kunnen ze achteraf niet meer vals spelen door bijvoorbeeld zaken selectief te rapporteren. Het openlijk publiceren van data garandeert dat andere onderzoekers de uitgevoerde data-analyses opnieuw kunnen doen en dus kunnen nagaan of er fouten zijn gemaakt.

Bovendien hebben heel wat onderzoeksinstellingen in Vlaanderen (waaronder alle Vlaamse universiteiten) een Commissie Wetenschappelijke Integriteit (CWI) waar men klacht kan indienen als men een onderzoeker van de instelling verdenkt van inbreuken op de wetenschappelijk integriteit.