Opinie
Vanavond vond de jaarlijkse uitreiking van de Ultimas – de cultuurprijzen van de Vlaamse regering – plaats. Daarbij werd de Ultima Publieksprijs in de wacht gesleept door ‘Tegenwind’: een ‘documentairereeks’ waarin journalisten Jakobien Huisman en Alain Grootaers 6 coronacritici uit Vlaanderen en Nederland interviewden. Dat de makers van dit programma zo 10.000 euro ontvangen van een regering tegen wiens beleid ze tijdens de coronapandemie systematisch ingingen, kan minstens ironisch worden genoemd. Dat de prijs werd weggekaapt door een niet-Vlaams initiatief dat amper culturele verdiensten heeft, ten koste van de Vlaamse cultuursector die tijdens de pandemie genoeg geleden heeft en de financiële steun en erkenning die aan deze prijs verbonden is des te meer gebruiken, is al erger. Maar dat de Vlaamse regering nu deze prijs uitreikt aan een notoir platform van desinformatie, antivaxpropaganda en complottheorieën, is helemaal schrijnend.
Tegenwind is een programma van regisseur Mark Sanders en journalisten Alain Grootaers en Jakobien Huisman, die zich tijdens de coronapandemie ontpopten tot felle tegenstanders van het coronabeleid en de coronavaccins.
Het betreft een reeks interviews afgenomen en gefilmd vanuit Andalusië, waar Jakobien Huisman (tot voor kort samen met Alain Grootaers) een olijfolieboerderij en b&b uitbaat, met 6 coronasceptische opiniemakers: master gezondheidswetenschappen Sam Brokken, opiniepeiler Maurice De Hond, professor psychologie Mattias Desmet, professor biologie Theo Schetters, professor economie Lieven Annemans en professor privacyrecht Paul De Hert.
Deze 6 coronasceptische opiniemakers, die tijdens de pandemie een hele groep volgers op sociale media achter zich wisten te scharen, worden in de reeks opgevoerd als helden en martelaars tegelijk. Als ‘wetenschappers in het oog van de coronastorm’ die zich, op Paul De Hert na, tijdens de Coronacrisis regelmatig lieten opvallen door uitlatingen die resoluut tegen de wetenschappelijke consensus ingingen, waardoor ze eigen zeggen heel wat kritiek moesten incasseren. Sam Brokken beweerde zelfs dat zijn ontslag aan de PXL hogeschool aan deze ‘kritische’ ‘tegenstem’ zou toe te schrijven vallen.
Vlaams cultureel product?
Is Tegenwind een cultureel product? In dat geval zou de reeks haar waarde moeten ontlenen aan de inhoud, vormgeving of beide. De journalistieke waarde van de ‘documentairereeks’ is in elk geval zeer gering of onbestaand. Alle uitspraken van de geïnterviewden passeren immers zonder enige kritische weerlegging of duiding. Desondanks is de productiewaarde van de reeks hoog: de interviews vinden plaats tijdens autoritten, wandelingen en terrasbezoeken, waarbij de kijker kan genieten van Spaanse natuurlandschappen die mooi in beeld worden gebracht, vergezeld van heroïsche muziek om de heldhaftigheid van de ‘coronastrijders’ kracht bij te zetten.
Is het een Vlaams product, wat een vereiste is voor de Ultimas? De organisatie achter Tegenwind heeft haar maatschappelijke zetel in Spanje, in het leven geroepen om onder andere de fundraising van de reeks in onder te brengen, evenals de opbrengsten van de ticketverkoop voor de uitzending van de slotaflevering van de reeks in de Koningin Elisabethzaal en van de verkoop van het Tegenwindboek dat er aankomt. Ook voor de voorstelling van het boek zullen de volgers tickets kunnen aankopen.
Voor deze fundraising en ticketverkoop gebruiken ze een Spaans bankrekeningnummer, de domeinnaam van hun website is geregistreerd op een Spaans adres, en de documentairereeks zelfs is volledig in Spanje gefilmd.
Met andere woorden: de productie noch de organisatie zelf bevindt zich in België en is een goed draaiende geldmachine die het prijzengeld niet nodig heeft. Dat dit prijzengeld naar een buitenlandse organisatie gaat die teert op wantrouwen in tijden van crisis is een slag in het gezicht van de echte cultuursector.
Desinformatie en complottheorieën
Het valt uiteraard toe te juichen dat mensen aan het woord worden gelaten die een andere kijk hebben op de coronacrisis en hoe ermee om te gaan. Er is niets mis met een verschillende visie hebben op bepaalde feiten, hoe afwijkend die visie ook is. En uiteraard moet ook het recht op het vertolken van die eigen visie met hand en tand verdedigd worden.
Problematisch is echter dat deze coronasceptische opiniemakers een wel zeer eigen feitelijkheid aan de dag leggen die in de reeks zonder enige duiding of weerlegging aan bod komt. Onderwerpen zijn de werking van vaccins, het ‘uitdagen van het immuunsysteem’ en groepsimmuniteit. Met uitzondering van de Hert vormen ze dan ook geregeld het onderwerp van factchecks.
Daarnaast komen ook enkele populaire samenzweringstheorieën aan bod, zoals de ‘great reset’, waarbij de pandemie door het World Economic Forum bewust in stand zou worden gehouden om een economische doorstart te maken. Of de massavormingshypothese waarbij de coronamaatregelen vergelijkbaar zouden zijn met maatregelen uit nazi-Duitsland en bewust bedoeld zouden zijn om de bevolking te in een ‘massahypnose’ te brengen en voor te bereiden op een ‘totalitaire samenleving’.
Bezorgd als ze waren om de vanzelfsprekendheid waarmee de wetenschappelijke onjuistheden en de complottheorieën die in Tegenwind aan bod komen op sociale media werden overgenomen en verpreid, richtte een groep Vlaamse burgers vorig jaar zelfs een website (Tegenwindmolen.be) op om de denkfouten, de desinformatie en het gebrek aan kritische vaardigheden bij (de leden van) Tegenwind bloot te leggen.
Ophef
Het mag dan ook niet verwonderen dat eind vorig jaar al ophef ontstond toen de zender TV Plus de afleveringen van Tegenwind in primetime zou uitzenden. Minister Benjamin Dalle kreeg er op 8 december zelfs een parlementaire vraag over. Na één aflevering werd de uitzending dan ook stopgezet. TV plus wou de reeks uitzenden als bijdrage tot ‘gezond debat’, maar ‘dat stopt daar waar het mensen tegen elkaar opzet of ongenuanceerde reacties uitlokt’, zo klonk het in de reactie.
Ook de kandidatuur van Tegenwind aan de Ultimas zelf zorgde trouwens al voor controverse. Zo werd Tegenwind begin april zelfs even uit de nominatielijst verwijderd na schriftelijke klachten van burgers die vonden dat een notoir desinformatieplatform geen prijs van de Vlaamse regering verdiende. Zeker niet als deze met Vlaams belastinggeld de polarisatie en de anti-beleidssentimenten zou voeden in plaats van democratische principes, sociale cohesie, kennis en wetenschap te bevorderen.
Na een oproep via de kanalen van de Tegenwind-‘experten’ werd de reeks echter weer aan de nominaties toegevoegd. Het resultaat – het binnenhalen van de Ultima Publiekprijs – is hiermee niet alleen een slag in het gezicht van de cultuursector of een aanfluiting van het wetenschapsbeleid, maar een zoveelste klap voor het democratische waarheidsstreven.
