Sam Brokken: 7 april 2021

Facebookpost van Sam Brokken

7 april & 14 mei 2021

BELEIDSAANBEVELING

De aangekondigde versoepelingen heb ik even moeten laten inzinken.  Het viel me op hoe de politiek zijn kar zo snel kan draaien, waarbij vooral de uitspraak van De Croo opvallend was :”het certificaat zal maar tijdelijk zijn en naar het einde van het jaar moeten we terug naar normaal kunnen”.  Er werd verder gecommuniceerd dat het certificaat niet voor segregatie mag zorgen en dus geen optie is op lange termijn.  Mag ik de heer De Croo er wel op wijzen dat de EU dat mogelijks anders ziet en er daar gesproken wordt om te beginnen met een termijn van 12 maanden (1).

Het lijkt erop dat ze in de richting van een ‘focused protection’ evolueren en toch ben ik er niet gerust in.  Alle maatregelen ten spijt is de huidige daling van de cijfers (zoals eerder ook al weergegeven in een andere analyse) puur klimatologisch.  Een maand geleden gaf ik al aan dat de termijn om de gezonde/actieve bevolking los te laten zowat is gepasseerd.  De immuniteit op populatieniveau is nu danig verzwakt door de combinatie van langdurige overhygiënische maatregelen (27, 28, 29, 30) en psychosociale determinanten (26, 30, 31, 32) die hierop een negatieve invloed uitoefenen. 

RISICO?

In augustus gooien ze de remmen los en kan iedereen met vaccinatie en personen met een negatieve test deelnemen aan massa-activiteiten.  Leuk zou je denken.  Echter werken de vaccins nu al maar nauwelijks tussen 0% en 50% meer (33, 34, 35), nieuwste varianten (Indisch) blijken zelfs niet gedekt.  Verder zal men tijdens de zomer nauwelijks nog testen want daartegen zou 70% moeten gevaccineerd zijn.  Dat de vaccins niet beletten dat je andere kan besmetten (36) en dat je zelf nog steeds ziek kan worden geeft nog maar eens aan dat het dan ook geen steek houdt er een certificaat aan te koppelen want dit biedt geen enkele garantie.  Meer nog, mensen die gevaccineerd worden hebben een ‘pas’ maar kunnen ziek zijn of het doorgeven.  De niet-gevaccineerden zullen het met een recente test moeten aantonen en zijn per definitie dus veiliger dan deze met een pas die minder zullen gecontroleerd worden.  Logisch.  Toch?

In het najaar zal het virus heropleven, naar mijn inschatting endemisch.  Weliswaar zullen er dan zovele wisselende contacten hebben plaatsgevonden gedurende aug/sept/okt dat ze onvermijdelijk opnieuw massaal zullen testen.  Dus veel positieven zullen gevonden worden en er zit opnieuw een stijging in van ziekenhuisopnames.  Ondanks het endemisch karakter is het niet ondenkbaar dat jongere leeftijdsgroepen worden getroffen.  Zij hebben het hardst te lijden gehad door immunosuppressieve (overhygiëne en immuniteitsdaling door stress, angsten, etc..) strategieën (55, 56, 57).  Verzwakt naar het strijdtoneel trekken is problemen voorspellen.  Dat laatste weten ze ook bij de experten en het beleid.

HET RESULTAAT

Men zal dan kunnen toeteren dat we nooit de maatregelen hadden mogen lossen, meer nog, het zou wel eens de aanzet kunnen zijn om nog strengere maatregelen af te kondigen ‘want we krijgen het dus niet onder controle’.  Of dat dit de basis zal vormen om het ‘certificaat’ wel te laten bestaan en verder uit te breiden valt nog af te wachten.  Hopelijk zit er achter de ‘versoepelingen’ geen bewuste strategie.  Een mens moet van niets meer verschieten.

BELEIDSVOORSTEL VOOR DE OVERHEID!

Als de overheid en de experten het serieus menen dan moeten ze tijdens de zomermaanden inzetten op alle mogelijke domeinen om de gezondheid en het welzijn bij elke burger te faciliteren.  Gezondheidsbevordering en gezondheidspromotie!  Alle zinloze maatregelen moeten afgeschaft, vrijheid maximaal teruggeven aan iedereen die dit wil én dit in combinatie met maatregelen naar zwakkeren toe.

1) SCHAF MONDMASKERS AF IN BUITENLUCHT

Mondmaskers zorgen voor mentale problemen (41, 42, 48) , neus-keel- en huidklachten (43, 45, 46), tijdelijk zuurstoftekort (47) en dragen (vooral) in openlucht niets bij tot het indijken (37, 38, 39, 40, 44) van de pandemie.  Het weglaten van de maskers zal in eerste instantie opnieuw een gevoel van bevrijding geven, goed voor het psychologisch welzijn en dus positieve invloed op de immuniteit.

2) SCHAF DE SOCIAL DISTANCING REGEL AF

Laat mensen opnieuw toe elkaar te knuffelen en vast te pakken, zeker binnen de gezonde actieve populatie.  Ga bewust om met zwakkeren. Dat zal een overgang nodig hebben na anderhalf jaar niemand meer in je eigen persoonlijke zone te hebben gehad.  Dat zal mogelijks in de beginfase tot onwennigheid leiden.  Eens het knuffelen opnieuw is ingeburgerd zal dat ook het mentaal welzijn en onze biologische processen positief beïnvloeden.

3) HEF ALLE UURBEPERKINGEN OP

Een virus kiest geen uren.  Terrassen sluiten om 22u om te voorkomen dat ‘het te plezant’ zal worden en ‘mensen de controle verliezen’ is je reinste idiotie.  Mensen zullen vroeger op stap gaan, vroeger drinken en vroeger feesten.  Je verschuift en vergroot het probleem.  Het mogelijke gevolg is dat er op korte tijd meer zal gedronken worden en zo moedigen we het bingedrinken nog wat aan.  Die uurberperkingen slaan ook nergens op als je alle andere maatregelen afschaft zoals nu wordt voorgesteld door de regering.

4) INVESTEER IN, EN FACILITEER GEZONDE VOEDING, SPORT EN BEWEGING

Verse gezonde voeding, beweging en sport (49, 50, 51, 52) dragen bij tot een betere weerstand.  Dit is echter voor de zwakkeren in onze maatschappij niet altijd even makkelijk om te bekostigen.  En vaak zijn het deze zwakkeren die door deze sociale determinanten onderliggende aandoeningen ontwikkelen (obesitas, hart-en vaatziekten,..).  In plaats van miljoenen uit te geven aan nutteloze maatregelen zou men voeding- en sportcheques kunnen voorzien of de BTW op verse producten tijdelijk laten vallen.

5) SUBSIDIEER CULTURELE ACTIVITEITEN MAXIMAAL

Het samenleven en samen beleven zijn essentieel om het welbevinden te stimuleren.  Sociale contacten en interacties zijn broodnodig om het mentaal welzijn te waarborgen (53, 54) iets waar we meer dan een jaar van verstoken zijn gebleven.  Maak socioculturele evenementen zo veel mogelijk gratis of aan een aanvaardbare prijs zodat tickets voor festivals ook voor de grote massa betaalbaar wordt.

6) PROMOOT NUTTIGE VITAMINEN IN VOORBEREIDING VAN DE WINTER

Vitaminen C (18, 19, 23), D (19, 20, 21, 22) en zink (19, 24, 25) kunnen bijdragen tot een betere immuniteit en dragen bij in de preventie en zelfs recuperatie bij Covid-19. 

7) MEDICATIE HELPT NAUWELIJKS

Artsen in de eerstelijn hebben weinig om mee te werken. Buiten wat koortswerende middelen of NSAID’s zijn er nauwelijks opties.  Patiënten ontwikkelen hierdoor vaak een vergevorderd stadium van de ziekte waardoor hospitalisatie uiteindelijk nog de enige uitweg blijkt. 

Standpunt Sciensano (1bis):

• Milde tot matige klachten (niet-risicogroep): symptomatisch (paracetamol,…)

• Milde tot matige klachten (risicogroep): Monoclonale antistoffen

• Zware symptomen (ziekenhuisopname): Dexamethasone en/of combinatie met Remdesivir (beperkte aanbeveling) en Tocilizumab (onder voorwaarden, weinig bewijs + melding dat het nauwelijks verkrijkgbaar is).

• Kritieke patiënten: Dexamethasone en Tocilizumab

• Ivermectine, Hydroxychloroquine (HCQ), Remdesivir, Lopinavir, Favipiravir, Azithromycin (AZM), Interferons (IFN), …. worden niet weerhouden voor therapeutisch gebruik.

Voor Ivermectine wordt er verwezen naar de WHO en EMA die Ivermectine afraden.  Buiten één studie die nu volop wordt gedeeld van Kory et al. (2021) blijken de resultaten inderdaad nog zeer onduidelijk en weinig tot geen resultaten op te leveren (2, 4, 5).  Voor HCQ (+azithromycine) blijkt er ook geen evidentie te bestaan dat het effectief werkt (6, 7, 8, 9).

Opvallend is dat Sciensano wel verwijst naar Dexamethasone (cortisone) als efficiënt, op basis van enkele voorlopige studies uit 2020 en hieruit concludeert dat het werkt.  Echter blijkt uit de meest recente overzichtsstudies dat aanwijsbare voordelen ook hier zeer beperkt zijn (15, 16, 17).

Het enige dat wat zou kunnen bijdragen lijkt Remdesivir te zijn (10, 11, 12, 13, 14).  Dit is spijtig enkel per infuus/injectie beschikbaar en wordt dus vaak pas ingezet in een vergevorderd stadium in een ziekenhuissetting én we hebben onze voorraad verkocht aan het buitenland.

CONCLUSIE:

Als de experten en de overheid werkelijk tot doel hebben om de gezondheid van de populatie te optimaliseren zal er veel pragmatischer moeten omgesprongen worden met maatregelen, lockdowns en vooral het nutteloze certificaat.  Er zijn vooralsnog te weinig medisch nuttige behandelingen, net zoals we dat ook niet hebben voor andere virale aandoeningen.  Als we er echt voor willen zorgen dat we in het najaar geen nieuwe curve krijgen moet de overheid tijdens de zomer maximaal inzetten op het ondersteunen en promoten van gezondheidsbevorderende maatregelen i.p.v. de immuniteit nog meer te onderdrukken door, vaak, zinloze verboden.

REFERENTIES

1) www(dot)europarl(dot)europa(dot)eu/news/nl/press-room/20210505IPR03515/q-a-on-the-eu-covid-19-certificate

1b) covid-19(dot)sciensano(dot)be/sites/default/files/Covid19/COVID-19_InterimGuidelines_Treatment_ENG.pdf

2) Garegnani, L. I., Madrid, E., & Meza, N. (2021). Misleading clinical evidence and systematic reviews on ivermectin for COVID-19. BMJ Evidence-Based Medicine, bmjebm-2021-111678.

3) Kory, P., Meduri, G. U., Varon, J., Iglesias, J., & Marik, P. E. (2021). Review of the Emerging Evidence Demonstrating the Efficacy of Ivermectin in the Prophylaxis and Treatment of COVID-19. American Journal of Therapeutics, 28(3), e299-e318.

4) Bartoszko, J. J., Siemieniuk, R. A. C., Kum, E., Qasim, A., Zeraatkar, D., Ge, L., . . . Brignardello-Petersen, R. (2021). Prophylaxis against covid-19: living systematic review and network meta-analysis. BMJ, 373, n949.

5) Kow, C. S., Merchant, H. A., Mustafa, Z. U., & Hasan, S. S. (2021). The association between the use of ivermectin and mortality in patients with COVID-19: a meta-analysis. Pharmacological reports : PR.

6) Chen, C., Pan, K., Wu, B., Li, X., Chen, Z., Xu, Q., . . . Lv, Q. (2021). Safety of hydroxychloroquine in COVID-19 and other diseases: a systematic review and meta-analysis of 53 randomized trials. European Journal of Clinical Pharmacology, 77(1), 13-24.

7) Kashour, Z., Riaz, M., Garbati, M. A., AlDosary, O., Tlayjeh, H., Gerberi, D., . . . Tleyjeh, I. M. (2021). Efficacy of chloroquine or hydroxychloroquine in COVID-19 patients: a systematic review and meta-analysis. Journal of Antimicrobial Chemotherapy (JAC), 76(1), 30-42.

8.) Manzo-Toledo, A., Torres-Rosas, R., Mendieta-Zerón, H., Arriaga-Pizano, L., & Argueta-Figueroa, L. (2021). Hydroxychloroquine in the treatment of COVID-19 disease: a systematic review and meta-analysis. Medical Journal of Indonesia, 30(1), 20-32.

9) Juul, S., Nielsen, E. E., Feinberg, J., Siddiqui, F., Jørgensen, C. K., Barot, E., . . . Jakobsen, J. C. (2021). Interventions for treatment of COVID-19: Second edition of a living systematic review with meta-analyses and trial sequential analyses (The LIVING Project). PLoS ONE, 16(3), 1-39.

10) Rezagholizadeh, A., Khiali, S., Sarbakhsh, P., & Entezari-Maleki, T. (2021). Remdesivir for treatment of COVID-19; an updated systematic review and meta-analysis. European Journal of Pharmacology, 897.

11) Vikas, B., Kiran, S. M., Abhishek, B., Ishita, G., Sahar, H., Janaki, M., . . . Rahul, K. (2021). Mortality Benefit of Remdesivir in COVID-19: A Systematic Review and Meta-Analysis. Frontiers in Medicine, 7.

12) Sumanta, S., & Sujata, S. (2021). A systematic review and meta-analysis of the efficacy and safety of remdesivir in COVID-19 patients. Journal of Ideas in Health, 4(1).

13) Alhassane, D., Miguel, C.-B., Marie, T., Mamadou Hassimiou, D., & Christophe, J. (2021). An updated systematic review and network meta-analysis of 25 randomized trials assessing the efficacy and safety of treatments in COVID-19 disease. Journal of Public Health Research, 10(1)

14) Frediansyah, A., Nainu, F., Dhama, K., Mudatsir, M., & Harapan, H. (2021). Remdesivir and its antiviral activity against COVID-19: A systematic review. Clinical Epidemiology and Global Health, 9, 123-127.

15) Wang, J., Yang, W., Chen, P., Guo, J., Liu, R., Wen, P., . . . Wang, Y. (2021). The proportion and effect of corticosteroid therapy in patients with COVID-19 infection: A systematic review and meta-analysis. PLoS ONE, 16(4), 1-23.

16) Sahilu, T., Sheleme, T., & Melaku, T. (2021). Severity and Mortality Associated with Steroid Use among Patients with COVID-19: A Systematic Review and Meta-Analysis. Interdisciplinary Perspectives on Infectious Diseases, 1-12.

17) Shaolei, M., Changsheng, X., Shijiang, L., Xiaodi, S., Renqi, L., Mingjie, M., . . . Xian, W. (2021). Efficacy and safety of systematic corticosteroids among severe COVID-19 patients: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Signal Transduction and Targeted Therapy, 6(1), 1-7.

18) Feyaerts, A. F., & Luyten, W. (2020). Vitamin C as prophylaxis and adjunctive medical treatment for COVID-19? Nutrition, 79-80, 110948.

19) Salvatore, C., Raffaella Mallaci, B., Marika Lo, M., Giuseppe, N., Attilio, C., Emidio, T., & Christiano, A. (2021). Does Evidence Exist to Blunt Inflammatory Response by Nutraceutical Supplementation during COVID-19 Pandemic? An Overview of Systematic Reviews of Vitamin D, Vitamin C, Melatonin, and Zinc. Nutrients, 13(1261), 1261-1261.

20) Oscanoa, T. J., Amado, J., Vidal, X., Laird, E., Ghashut, R. A., & Romero-Ortuno, R. (2021). The relationship between the severity and mortality of SARS-CoV-2 infection and 25-hydroxyvitamin D concentration — a metaanalysis. Advances in Respiratory Medicine, 89(2), 175-187.

21) Harri, H., & Angelique, M. E. d. M. (2021). Vitamin C and COVID-19. Frontiers in Medicine, 7.

22) Liu, N., Sun, J., Wang, X., Zhang, T., Zhao, M., & Li, H. (2021). Low vitamin D status is associated with coronavirus disease 2019 outcomes: a systematic review and meta-analysis. International Journal of Infectious Diseases, 104, 58-64.

23) Patterson, T., Isales, C. M., & Fulzele, S. (2021). Low level of Vitamin C and dysregulation of Vitamin C transporter might be involved in the severity of COVID-19 Infection. Aging & Disease, 12(1), 14-26.

24) Oyagbemi, A. A., Ajibade, T. O., Aboua, Y. G., Gbadamosi, I. T., Adedapo, A. D. A., Aro, A. O., . . . Kayoka‐Kabongo, P. N. (2021). Potential health benefits of zinc supplementation for the management of COVID‐19 pandemic. Journal of Food Biochemistry, 45(2), 1-12.

25) Dubourg, G., Lagier, J.-C., Brouqui, P., Casalta, J.-P., Jacomo, V., La Scola, B., . . . Raoult, D. (2021). Low blood zinc concentrations in patients with poor clinical outcome during SARS-CoV-2 infection: is there a need to supplement with zinc COVID-19 patients? Journal of Microbiology, Immunology and Infection.

26) Holt-Lunstad, J., Smith, T. B., & Layton, J. B. (2010). Social relationships and mortality risk: a meta-analytic review. PLoS Med, 7(7), e1000316.

27) Sehrawat, S., & Rouse, B. T. (2020). Does the hygiene hypothesis apply to COVID-19 susceptibility? Microbes and infection, 22(9), 400-402.

28) Finlay, B. B., Amato, K. R., Azad, M., Blaser, M. J., Bosch, T. C. G., Hiutung, C., . . . Rees, T. (2021). The hygiene hypothesis, the COVID pandemic, and consequences for the humanmicrobiome. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 118(6),

29) Parker, W., Sarafian, J. T., Broverman, S. A., & Laman, J. D. (2021). Between a hygiene rock and a hygienic hard place: Avoiding SARS-CoV-2 while needing environmental exposures for immunity. Evolution, medicine, and public health, 9(1), 120-130.

30) McNamara, M. (2020). A Health Gap: Disparity in Immunity & Well- Being in 2020: Men face greater health risks from COVID-19, likely due to a combination of biological, behavioral, and psychosocial factors. Nutraceuticals World, 23(9), 58-60.

31) Ramezani, M., Simani, L., Karimialavijeh, E., Rezaei, O., Hajiesmaeili, M., & Pakdaman, H. (2020). The Role of Anxiety and Cortisol in Outcomes of Patients With Covid-19. Basic & Clinical Neuroscience, 11(2), 179-183.

32) Moghadam, M. T., Babakhani, S., Rajabi, S., Baravati, F. B., Raeisi, M., & Dousari, A. S. (2021). Does Stress and Anxiety Contribute to COVID-19? Iranian Journal of Psychiatry & Behavioral Sciences, 15(1), 1-2.

33) Garcia-Beltran, W. F., Lam, E. C., St. Denis, K., Nitido, A. D., Garcia, Z. H., Hauser, B. M., . . . Balazs, A. B. (2021). Multiple SARS-CoV-2 variants escape neutralization by vaccine-induced humoral immunity. Cell.

34) Weisblum, Y., Schmidt, F., Zhang, F., DaSilva, J., Poston, D., Lorenzi, J. C., Muecksch, F., Rutkowska, M., Hoffmann, H.-H., Michailidis, E., Gaebler, C., Agudelo, M., Cho, A., Wang, Z., Gazumyan, A., Cipolla, M., Luchsinger, L., Hillyer, C. D., Caskey, M., … Bieniasz, P. D. (2020). Escape from neutralizing antibodies by SARS-CoV-2 spike protein variants. ELife, 9.

35) Greaney, A. J., Loes, A. N., Crawford, K. H. D., Starr, T. N., Malone, K. D., Chu, H. Y., & Bloom, J. D. (2021). Comprehensive mapping of mutations in the SARS-CoV-2 receptor-binding domain that affect recognition by polyclonal human plasma antibodies. Cell Host & Microbe, 29(3), 463-476. doi:10.1016/j.chom.2021.02.003

36) Levine-Tiefenbrun, M., Yelin, I., Katz, R. et al. Initial report of decreased SARS-CoV-2 viral load after inoculation with the BNT162b2 vaccine. Nat Med (2021)

37) Belosi, F., Conte, M., Gianelle, V., Santachiara, G., & Contini, D. (2021). On the concentration of SARS-CoV-2 in outdoor air and the interaction with pre-existing atmospheric particles. Environmental research, 193, 110603-110603.

38) www(dot)irishtimes(dot)com/news/ireland/irish-news/outdoor-transmission-accounts-for-0-1-of-state-s-covid-19-cases-1.4529036

39) Bundgaard, H., Bundgaard, J. S., Raaschou-Pedersen, D. E. T., von Buchwald, C., Todsen, T., Norsk, J. B., . . . Iversen, K. (2021). Effectiveness of Adding a Mask Recommendation to Other Public Health Measures to Prevent SARS-CoV-2 Infection in Danish Mask Wearers : A Randomized Controlled Trial. Annals of Internal Medicine, 174(3), 335-343.

40) Sergio Alejandro Gómez-Ochoa, Taulant Muka, Meta-analysis on facemask use in community settings to prevent respiratory infection transmission shows no effect, International Journal of Infectious Diseases, 2020,

41) Bressington, D. T., Cheung, T. C. C., Lam, S. C., Suen, L. K. P., Fong, T. K. H., Ho, H. S. W., & Xiang, Y.-T. (2020). Association Between Depression, Health Beliefs, and Face Mask Use During the COVID-19 Pandemic. Frontiers in Psychiatry, 11,

42) Campagne, D. M. (2021). The problem with communication stress from face masks. Journal of Affective Disorders Reports, 3, 100069.

43) Kisielinski, K., Giboni, P., Prescher, A., Klosterhalfen, B., Graessel, D., Funken, S., . . . Hirsch, O. (2021). Is a Mask That Covers the Mouth and Nose Free from Undesirable Side Effects in Everyday Use and Free of Potential Hazards? International journal of environmental research and public health, 18(8), 4344.

44) Tcharkhtchi, A., Abbasnezhad, N., Zarbini Seydani, M., Zirak, N., Farzaneh, S., & Shirinbayan, M. (2021). An overview of filtration efficiency through the masks: Mechanisms of the aerosols penetration. Bioactive Materials, 6(1), 106-122.

45) Rosner E (2020) Adverse Effects of Prolonged Mask Use among Healthcare Professionals during COVID-19. J Infect Dis Epidemiol 6:130.

46) Alsaidan, M. S., Abuyassin, A. H., Alsaeed, Z. H., Alshmmari, S. H., Bindaaj, T. F., & Alhababi, A. a. A. (2020). The Prevalence and Determinants of Hand and Face Dermatitis during COVID-19 Pandemic: A Population-Based Survey. Dermatology Research & Practice, 1-8.

47) Kisielinski, K., Giboni, P., Prescher, A., Klosterhalfen, B., Graessel, D., Funken, S., . . . Hirsch, O. (2021). Is a Mask That Covers the Mouth and Nose Free from Undesirable Side Effects in Everyday Use and Free of Potential Hazards? International journal of environmental research and public health, 18(8).

48) Marini, M., Ansani, A., Paglieri, F., Caruana, F., & Viola, M. (2021). The impact of facemasks on emotion recognition, trust attribution and re-identification. Scientific Reports, 11(1), 1-14.

49) Casuso, R. A., & Huertas, J. R. (2021). Mitochondrial Functionality in Inflammatory Pathology-Modulatory Role of Physical Activity. Life (2075-1729), 11(1), 61.

50) Jesus, I., Vanhee, V., Deramaudt, T. B., & Bonay, M. (2021). Promising effects of exercise on the cardiovascular, metabolic and immune system during COVID-19 period. Journal of human hypertension, 35(1), 1-3.

51) Anna, T., Barbara, M., Artur, G., & Agnieszka, Z.-L. (2021). Lifestyle exercise attenuates immunosenescence; flow cytometry analysis. BMC Geriatrics, 21(1), 1-13.

52) Ahmadi, M. N., Huang, B.-H., Inan-Eroglu, E., Hamer, M., & Stamatakis, E. (2021). Lifestyle risk factors and infectious disease mortality, including COVID-19, among middle aged and older adults: Evidence from a community-based cohort study in the United Kingdom. Brain Behavior and Immunity.

53) Hansen, E., Sund, E., Knudtsen, M. S., Krokstad, S., & Holmen, T. L. (2015). Cultural activity participation and associations with self-perceived health, life-satisfaction and mental health: the Young HUNT Study, Norway. BMC Public Health, 15(1), 544.

54) Fancourt, D., & Tymoszuk, U. (2019). Cultural engagement and incident depression in older adults: evidence from the English Longitudinal Study of Ageing. The British journal of psychiatry : the journal of mental science, 214(4), 225-229.

55) Tanir Y, Karayagmurlu A, Kaya İ, et al. Exacerbation of obsessive compulsive disorder symptoms in children and adolescents during COVID-19 pandemic. Psychiatry Research 2020; 293.

56) Aleksandrov D, Okhrimenko I. Psychological Risk Factors of the Neurotization of Adolescents under the Conditions of Quarantine Measures of the COVID-19 Epidemic. BRAIN: Broad Research in Artificial Intelligence & Neuroscience 2020; 11: 29-36.

57) Murata S, Rezeppa T, Thoma B, et al. The psychiatric sequelae of the COVID‐19 pandemic in adolescents, adults, and health care workers. Depression & Anxiety (1091-4269) 2021; 38(2): 233-46.